Wydanie internetowe 2013

Na szlaku Świątyń zapisanych w historii rodziny (4)

KOŚCIÓŁ PW. ŚW. MIKOŁAJA W KRAKOWIE

Kościół parafialny św. Mikołaja jest jednym z najstarszych kościołów Krakowa - pochodzi z XII wieku. Wzniesiony został przy starym szlaku handlowym wiodącym z Krakowa do Sandomierza i dalej na wschód - na Ruś i Ukrainę (co ciekawe, w kościele wschodnim św. Mikołaj był czczony jako patron całej Rusi i podróżujących). Najstarsze wzmianki o tym kościele pochodzą z pierwszej połowy XIII wieku - wspomniany jest w bulli papieskiej z 1229 roku jako własność oo. Benedyktynów z Tyńca. Ci przekazali go w roku 1467 Akademii Krakowskiej. Z czasem w 1529 roku kościół został podniesiony do godności kolegiaty, której pierwszym prepozytem został X. M. Biem z Olkusza, ówczesny rektor UJ. Po pożarze w 1376 roku budowlę romańską rozebrano i materiał wykorzystano do wzniesienia kościoła gotyckiego, zachowały się tego okresu fragmenty murów prezbiterium. Od XVI wieku był kościołem parafialnym osady Wesoła. Spalony podczas oblężenia miasta przez Szwedów, odbudowany został w latach 1677-1682 w stylu barokowym. Uroczystej konsekracji w 1682 dokonał biskup Mikołaj Oborski.

Dzisiejszy kościół posiada skromne, barokowe formy, poza gotyckim, wielobocznie zamkniętym i wzmocnionym przyporami prezbiterium, kryjącym też zręby pierwszej, romańskiej świątyni. W trójnawowym wnętrzu, wśród wyposażenia pochodzącego z XVI-XVIII w., szczególnie godne uwagi są:

- późnogotycki ołtarz (pentaptyk) ze sceną koronacji Matki Bożej. Ołtarz ten - znakomite   dzieło krakowskich malarzy z końca XV wieku - przeniesiono tam ze zburzonego kościoła św. Gertrudy (miejsce, gdzie niegdyś stał, upamiętnia ulica nosząca nazwę tej świętej),

- chrzcielnica z brązu z roku 1536,

- późnorenesansowy nagrobek z białego marmuru,

- gotycki, schodkowy portal w zakrystii,

- wczesnorenesansowy obraz Madonny ze świętymi Wojciechem i Stanisławem,

- stalle z herbem UJ.

Na terenie dawnego cmentarzyka, okalającego niegdyś kościół, stoi zabytek niezwykle rzadki, a jedyny taki w Polsce - XIV-wieczna, gotycka figura przydrożna, tzw. latarnia zmarłych. Latarnie takie wznoszono głównie w średniowieczu przed szpitalami, przytułkami, leprozoriami i cmentarzami, słowem wszędzie tam, gdzie na przechodniów mogło czyhać niebezpieczeństwo zakażenia. Ta latarnia ostrzegała przed przekroczeniem progów szpitala św. Walentego dla trędowatych, który do 1818 roku znajdował się na Kleparzu przy ul. Długiej. W 1871 roku przeniesiono ją w obecne miejsce.

Innym niezwykłym obiektem na terenie kościoła św. Mikołaja jest chaczkar, czyli kamień krzyżowy - w kulturze ormiańskiej tradycyjna forma przypomnienia ważnych wydarzeń historycznych oraz osób zmarłych. Krakowski chaczkar upamiętnia Ormian, którzy od XIV wieku mieszkali w Polsce. Monument jest poświęcony również ofiarom ludobójstwa dokonanego na 1,5 mln Ormian w Turcji w 1915 roku. Co roku w rocznicę Genocydu (24 kwietnia) ksiądz Tadeusz Zaleski, duszpasterz Ormian w Polsce, odprawia w kościele św. Mikołaja mszę świętą w obrządku ormiańskim, w której uczestniczy m.in. ambasador Republiki Armenii w Polsce.

Elżbieta Dobrzańska

Kraków, w lipcu 2013 roku.

(Foto E. Dobrzańska)